مقایسه زیتوده ریزریشه، جمعیت کرم‌های خاکی و نماتدهای خاکزی در خاک سطحی توده‌های طبیعی و دست‌کاشت جنگلی

سابقه و هدف: به دلیل تخریب و کاهش سطح جنگل‌ها، جنگل‌کاری یک مساًله ضروری در حال و آینده بوده و ارزیابی جنگل‌کاری-های انجام شده، نقش مهمی در ایجاد جنگل‌هایی با کیفیت و کمیت بهتر خواهد داشت. خاک بخش مهمی از اکوسیستم جنگل به حساب می‌آید که تحت شرایط عرصه‌ای یکسان، گونه‌های مختلف درختی با تفاوت در زیتوده رو‌زمینی و زیر‌‌‌زمینی، اثرات مختلفی بر ویژگی‌های آن دارند. مطالعه‌ و شناخت مشخصه‌های زیستی، شاخص‌های مناسب برای ارزیابی کیفیت و سلامت خاک به شمار می-روند. در پژوهش حاضر، اثر پوشش‌های جنگلی طبیعی، جنگل‌کاری‌های پهن‌برگ و سوزنی‌برگ، بر تغییر‌پذیری زیتوده ریز‌ریشه‌ها، تعداد و زیتوده گروههای اکولوژیک کرم‌خاکی و فراوانی نماتدهای خاکزی مورد توجه قرار گرفته است. مواد و روش‌ها: در هریک از پوشش‌های جنگلی مورد نظر شامل توده طبیعی ممرز- انجیلی و جنگل‌کاری‌های پهن‌برگ زبان‌گنجشک، افراپلت و سوزنی‌برگ کاج بروسیا و زربین، مستقر در حوزه چوب و کاغذ مازندران، تعداد 16 نمونه خاک از عمق 15-0 سانتی‌متری (خاک سطحی) برداشت شد. محتوی رطوبت، pH، کربن‌‌آلی، نیتروژن کل و مشخصه‌های زیستی خاک (زیتوده ریز‌ریشه‌، تعداد و زیتوده کرم‌های خاکی و فراوانی نماتدهای خاکزی) در آزمایشگاه مورد سنجش و اندازه‌گیری قرار گرفت. یافته‌ها: تجزیه واریانس مقادیر مشخصه‌های فیزیکی و شیمیایی خاک حاکی از وجود تفاوت‌های آماری معنی‌دار در ارتباط با پوشش‌های جنگلی مختلف می‌باشد. بیشترین مقادیر مشخصه‌های رطوبت، کربن و نسبت کربن به نیتروژن خاک به جنگل‌کاری کاج بروسیا اختصاص داشته، در حالی که بالاترین مقادیر مشخصه‌های pH و نیتروژن در خاک تحت توده طبیعی ممرز- انجیلی مشاهده شد. مقادیر حداکثر زیتوده ریز‌ریشه‌ها (68/89 گرم بر مترمربع)، تعداد کرم‌های خاکی (81/1 تعداد بر مترمربع) و زیتوده کرم‌های خاکی (17/24 میلی‌گرم بر مترمربع) به توده طبیعی ممرز- انجیلی تعلق داشت. همچنین، بالاترین تعداد (43/1 تعداد بر مترمربع) و زیتوده (25/19 میلی‌گرم بر مترمربع) گروه اکولوژیک اپی‌ژئیک، در توده طبیعی ممرز- انجیلی و جنگل‌کاری زبان‌گنجشک مشاهده شد. در بین توده‌های جنگلی مورد بررسی، توده طبیعی ممرز- انجیلی بیشترین تعداد (37/0 تعداد بر مترمربع) و زیتوده (92/4 میلی‌گرم بر مترمربع) گروه اکولوژیک آنسئیک کرم‌های خاکی را به خود اختصاص داد. گروه اکولوژیک اندوژئیک در هیچ یک از توده‌های مورد بررسی یافت نشد. حداکثر تعداد نماتدهای خاکزی (37/603 تعداد بر متر مربع) در خاک توده طبیعی ممرز- انجیلی مشاهده شد. نتایج همبستگی حاکی از آن است که محتوی رطوبت و مشخصه‌های شیمیایی خاک اثر قابل توجهی بر تغییر‌پذیری هر یک از مشخصه‌های زیستی در سطح تیپ‌های پوششی مختلف دارند. نتیجه‌گیری: نتایج این پژوهش مؤید اثر قابل توجه پوشش‌های جنگلی طبیعی بر مشخصه‌های زیستی و کیفیت خاک می‌باشد. همچنین در مناطق جنگلی تخریب‌یافته شمال کشور، استقرار گونه درختی زبان‌گنجشک می‌تواند به عنوان گونه منتخب جهت بهبود شاخص‌های زیستی، حفظ کیفیت و سلامت خاک مدنظر قرار گیرد.